Ψυχολογία της αγέλης και κοινωνία

Ψυχολογία της αγέλης και κοινωνία

Αγέλη ή αλλιώς κοπάδι. Ο άνθρωπος ως «λογικό» ον αποτελεί την εξέλιξη των υπόλοιπων αγελαίων ζώων, καθώς επιβιώνει σε οργανωμένες δομές. Αυτές είναι οι κοινωνίες.

Η σύγχρονη ψυχολογία χρησιμοποιεί τη θεωρία της αγελαίας συμπεριφοράς, για να εξηγήσει φαινόμενα, όπου πλήθος ανθρώπων δρουν με τον ίδιο τρόπο, την ίδια χρονική στιγμή και συχνά παρουσιάζουν παρόμοιες συμπεριφορές κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Ας μεταφέρουμε τον παραπάνω συλλογισμό σε μία οργανωμένη κοινωνία. Από την ημέρα της γέννησης του ο άνθρωπος επιθυμεί την ενσωμάτωση του σε μια «δομή» και την παραμονή του σε πλαίσια, στα οποία δεν είναι μόνος. Ένα μικρό παιδί πάντοτε παραμένει κοντά στους γονείς του από φόβο μήπως του συμβεί κάτι. Ένα παιδί, ωστόσο, δεν αναπτύσσει, λόγω νεαρού ηλικίας, την λογική και ενσυναίσθηση, που θεωρητικά διαθέτουν οι ενήλικες.

Τα μικρά παιδιά επικαλούνται τα ένστικτα τους, όπως ακριβώς κάνει ένα ζώο στην φύση. Σε περίπτωση που κάνει λάθος ή δημιουργήσει ζήτημα, η φράση που το ακολουθεί, είναι «παιδί είναι, θα μάθει». Προχωρώντας με τον συλλογισμό, ο ίδιος άνθρωπος σε μεγαλύτερη παιδική και εφηβική ηλικία εντάσσεται σε περισσότερες δομές. Σχολείο, φροντιστήριο, παρέες, δραστηριότητες και διαπροσωπικές σχέσεις. Είναι πάντα κοντά σε δασκάλους για να τον συμβουλέψουν, κοντά σε φίλους και συμμαθητές για να του κρατούν συντροφιά.

Η ένταξη σε «αγέλες» γίνεται όλο και πιο έντονη συνθήκη αλλά και ανάγκη. Νιώθει ολοκλήρωση και εξέλιξη. Δεν είναι άδικη η παραπάνω παραδοχή, διότι μόνος, κανείς, θα παρέμενε στάσιμος. Παρόλα αυτά η ένταξη οδηγείται και σε περισσότερες κάθετες δομές μιας κοινωνίας. Εργασία, πανεπιστήμιο και κυρίως η ενηλικίωση οδηγούν ακόμα περισσότερο στο ένστικτο της αγέλης.

Το ενστικτο της αγέλης αποκτά ισχυρό έρεισμα και κυρίως παρατηρείται σε περισσότερους ανθρώπους. Είναι όμως καλό ή κακό να υπακούμε σε αυτό;

Αν αναζητήσετε στο διαδίκτυο, θα βρεθείτε μπροστά σε δεκάδες άρθρα για το πώς να απαλλαγείτε από το ένστικτο της αγέλης. Την ίδια στιγμή, η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας, υπακούει τυφλά σε αυτό το ένστικτο, και ντρέπεται να το παραδεχτεί. Πρόκειται για την λεγόμενη εξουσία της πλειοψηφίας.

«Θα κάνουμε ότι πει η πλειοψηφία, ότι θέλουν οι περισσότεροι, ένας για όλους και όλοι για έναν» φράσεις οι οποίες καταλήγουν, να καταδεικνύουν μια υπεροχή των πολλών έναντι των λίγων. Των ισχυρών πολλών έναντι των λίγων αδυνάτων.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πηγαίνουν με τους πολλούς γιατι φοβούνται, νιώθουν ασφαλείς σε μεγάλα πλήθη, ενώ παράλληλα δηλώνουν χαμένοι στην παγκοσμιοποίηση και τον πολιτισμό.

Ο Γκόρντον και ο Σεντέροβιτς κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα: «όταν δεις ένα τεράστιο πλήθος να τρέχει κάπου, τότε τρέξε αμέσως μακριά». Συνήθως θεωρούμε, ότι οι πολλοί έχουν και την απάντηση. Οπότε και τους ακολουθούμε.

Το όλο οικοδόμημα θέλει και έναν ηγέτη.

Κάποιον να διοικεί και να κατευθύνει την αγέλη. Αυτός ο ηγέτης είναι ο βοσκός ενός μεγάλου ποίμνιου. Τα πρόβατα όλα λευκά, πανομοιότυπα και κυρίως αδυνατούν να αντιδράσουν. Μπορεί όμως και σε αυτά να βρούμε και κάποιο διαφορετικό, το λεγόμενο «μαύρο». Όλοι το θεωρούμε παρείσακτο και ανεπιθύμητο. Δεν ταιριάζει πουθενά, δεν χωράει πουθενά.

«Μέσα σε μια κοινωνία»

Το ποίμνιο αυτό μέσα σε μια κοινωνία μπορεί να συναντηθεί σε πολλά παραδείγματα. Ο ηγέτης υποτάσσει με την βία. Καταστέλλει και περιφρουρεί το κοπάδι. Η επιθετικότητα και η βία πρόκειται για επίδειξη δύναμης.

Η κοινωνία έμαθε στις γυναίκες να υποτάσσονται στο πλήθος των ανδρών, και αν όχι τότε πρέπει να τιμωρηθούν, γιατί δεν υπήρξαν υπάκουες. Οι άνδρες είναι πιο δυνατοί από τις γυναίκες, όπως και στη φύση τα αρσενικά είναι συνήθως πιο δυνατά από τα θηλυκά. Στο ζωικό βασίλειο, όμως, υπάρχει μια ενστικτώδης απαγόρευση εκδήλωσης επιθετικότητας προς τα θηλυκά. Στους ανθρώπους τα ένστικτα αυτά διαρκώς μεταβάλλονται.

Για να δικαιολογηθούν οι εξάρσεις, το πρόβλημα μεταφέρεται στο θύμα (δεν μαγείρευε καλά, με ενόχλησε κλπ).

Παρόμοια συμπεριφέρονται και οι χούλιγκαν. Όπως σε μια πρωτόγονη αγέλη, χαστούκια δίνονται όχι σε ένα σημαντικό άτομο, αλλά σε ένα πιο αδύναμο. Έτσι συνέβη και με τον Άλκη!

Σημαντικά πρόσωπα έπληξαν την αγέλη. Άνθρωποι όπως ο Στάλιν και ο Χίτλερ ήταν απολύτως ελεύθεροι από το ένστικτο της αγέλης. Ήταν αυτοί, που μισούσαν, χειραγωγώντας επιδέξια το ένστικτο του πλήθους και οδήγησαν τον εικοστό αιώνα στις πιο τρομερές καταστροφές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι πολλοί ακολούθησαν!

Οι πολλοί ακολουθούν και την εκκλησία. Στις δομές της καλλιεργείται το «αγαπάτε αλλήλους» την ίδια στιγμή που το «μαγαζί» ανοίγει και κλείνει τις πόρτες του κατά το δοκούν. Ποιοι είναι τελικά οι άλλοι;

Η αγέλη αδυνατεί να αυτοπροσδιοριστεί. Οι πολλοί straight, χριστιανοί, Έλληνες, πλούσιοι, πετυχημένοι, άνδρες κλπ ρατσίζουν και απομακρύνουν τις μειοψηφίες. Συνέβη με την Χρυσή Αυγή, συμβαίνει με τον ρατσισμό και την βία. Πολλά τα παραδείγματα. Τώρα συμβαίνει και με τον πόλεμο.

Και εκεί η αγέλη ακολουθεί τα ένστικτα της. Έγινε μόδα το ΝΑΤΟ και ο εχθρός μεταφέρθηκε αλλού. Τώρα όλοι επιλέγουν την απομάκρυνση και το περιθώριο. Την ρητορική μίσους και τον εξαναγκασμό. Και αν κάποιος επιλέγει να ‘ναι μόνος μακριά από το «κοπάδι», είναι το παράσιτο.

Έγιναν οι πολλοί εμβολιασμένοι και η μειοψηφία των ανεμβολίαστων. Ή και το αντίστροφο. Χώρα διχασμού και ανθρωπότητα έσχατης παρακμής. Απέμεινε το μίσος.

Το καλλιεργεί η αγέλη και το αναπαράγει το ένστικτο. Με την ίδια δυναμική που απορρίπτει το διαφορετικό. Μένει έκαστος να προσδιορίσει την ιδιότητα του σε αυτήν την αγέλη.

Η κοινωνία στην σύγχρονη της μορφή είναι ένα μεγάλο κοπάδι με πολλούς «τσομπάνους». Εκείνοι σαλεύουν, σφυρίζουν και χτυπούν και όλα τα πρόβατα ακολουθούν προς την ίδια κατεύθυνση. Όσα απομακρύνονται και διαλέγουν άλλο δρόμο δηλώνονται «εξαφανισμένα» και λησμονούνται. Και αν βρεθούν, τιμωρούνται.

Και αν η αλληγορία φαντάζει μη αντιπροσωπευτική ας την μεταφέρουμε στην εμπειρία μας: είμαστε πρόβατα μιας πολύ μεγάλης αγέλης, της κοινωνίας μας. Σε αυτήν ότι και να κάνει η πλειοψηφία ως μόδα, συμπαρασύρει το πλήθος. Έχουμε πολλούς ηγέτες/ βοσκούς να σφυρίζουν και να μας δείχνουν τον «σωστό» δρόμο, εκεί που πάνε οι πολλοί, η Δύση, η Ανατολή, η Ευρώπη, το συμφέρον μας, το καθήκον μας. Μοιάζουν ελαφρώς γνωστά τα παραπάνω;

Αφού χρειάστηκαν λίγα δευτερόλεπτα ανάγνωσης στην τελευταία πρόταση, σας καλωσορίζω στην «αγέλη» του 21ου αιώνα. Αυτή που δημιουργήσαμε και σε αυτή που ζούμε!